Τα αντισυλληπτικά αποτελούν μεθόδους και προϊόντα που στοχεύουν στην πρόληψη της εγκυμοσύνης. Ο κύριος σκοπός τους είναι να παρέχουν στις γυναίκες τη δυνατότητα ελέγχου της αναπαραγωγής τους, επιτρέποντάς τους να σχεδιάζουν την οικογένειά τους σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις συνθήκες ζωής τους. Στην Ελλάδα, η χρήση αντισυλληπτικών έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, καθιστώντας τα ένα βασικό στοιχείο της γυναικείας υγείας.
Τα αντισυλληπτικά λειτουργούν μέσω διαφορετικών μηχανισμών δράσης. Η παρεμπόδιση της ωορρηξίας αποτελεί τον κυριότερο μηχανισμό των ορμονικών αντισυλληπτικών, καθώς εμποδίζουν την απελευθέρωση του ωαρίου από τις ωοθήκες. Επιπλέον, προκαλούν αλλαγές στο ενδομήτριο, καθιστώντας το λιγότερο πρόσφορο για εμφύτευση. Τέλος, επηρεάζουν την αυχενική βλέννα, αυξάνοντας το πάχος της και δυσκολεύοντας τη διέλευση των σπερματοζωαρίων.
Η αποτελεσματικότητα των αντισυλληπτικών μεθόδων ποικίλλει σημαντικά. Τα ορμονικά αντισυλληπτικά χάπια εμφανίζουν αποτελεσματικότητα άνω του 99% όταν χρησιμοποιούνται σωστά. Τα ενδομήτρια συστήματα και οι ενέσιμες μορφές επίσης παρουσιάζουν υψηλή αποτελεσματικότητα, ενώ οι φραγμικές μέθοδοι όπως το προφυλακτικό έχουν ποσοστά επιτυχίας γύρω στο 85-95% ανάλογα με τη σωστή χρήση.
Η επιλογή της κατάλληλης αντισυλληπτικής μεθόδου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:
Η συμβουλευτική από εξειδικευμένο γιατρό είναι απαραίτητη πριν την επιλογή αντισυλληπτικής μεθόδου. Ο γυναικολόγος αξιολογεί το ατομικό προφίλ κάθε γυναίκας, εντοπίζει πιθανές αντενδείξεις και παρέχει λεπτομερείς οδηγίες χρήσης. Στην Ελλάδα, πολλά αντισυλληπτικά απαιτούν ιατρική συνταγή, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της επαγγελματικής καθοδήγησης.
Τα συνδυασμένα αντισυλληπτικά χάπια περιέχουν συνθετικές μορφές οιστρογόνου και προγεσταγόνου. Αυτός ο συνδυασμός ορμονών παρέχει υψηλή αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της εγκυμοσύνης και προσφέρει επιπλέον οφέλη όπως η ρύθμιση του εμμήνου κύκλου. Τα συνδυασμένα χάπια κατηγοριοποιούνται σε μονοφασικά, διφασικά και τριφασικά, ανάλογα με την ποσότητα ορμονών που περιέχουν σε διαφορετικές φάσεις του κύκλου.
Τα mini-pill περιέχουν μόνο προγεσταγόνο και αποτελούν εναλλακτική λύση για γυναίκες που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να λάβουν οιστρογόνο. Είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για θηλάζουσες μητέρες, γυναίκες άνω των 35 ετών που καπνίζουν, και όσες έχουν ιστορικό θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Η λήψη τους πρέπει να γίνεται την ίδια ώρα κάθε μέρα για βέλτιστη αποτελεσματικότητα.
Στην ελληνική αγορά διατίθενται αρκετά αποτελεσματικά αντισυλληπτικά σκευάσματα. Το Yasmin είναι ένα από τα πιο δημοφιλή συνδυασμένα χάπια που περιέχει δροσπιρενόνη, η οποία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της κατακράτησης υγρών. Το Diane-35 συνδυάζει την αντισυλληπτική δράση με αντιανδρογονικές ιδιότητες, καθιστώντας το ιδανικό για γυναίκες με ακμή. Τα Mercilon και Marvelon αποτελούν χαμηλής δόσης συνδυασμένα χάπια με εξαιρετικό προφίλ ανοχής.
Τα αντισυλληπτικά χάπια λαμβάνονται καθημερινά, κατά προτίμηση την ίδια ώρα. Η τυπική συσκευασία περιέχει 21 ενεργά χάπια που λαμβάνονται συνεχόμενα, ακολουθούμενα από 7 ημέρες διακοπής κατά τις οποίες εμφανίζεται η εμμηνόρροια απόσυρσης. Ορισμένα σκευάσματα περιέχουν 28 χάπια, με τα τελευταία 7 να είναι εικονικά (placebo). Η έναρξη της λήψης γίνεται συνήθως την πρώτη μέρα της εμμηνόρροιας.
Εκτός από την κύρια αντισυλληπτική τους δράση, τα ορμονικά χάπια προσφέρουν πολλαπλά οφέλη. Η ρύθμιση του έμμηνου κύκλου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα, καθώς οι περίοδοι γίνονται πιο προβλέψιμες και συχνά λιγότερο έντονες. Πολλές γυναίκες παρατηρούν βελτίωση της ακμής λόγω της σταθεροποίησης των ορμονικών επιπέδων. Επιπλέον, η δυσμηνόρροια συχνά μειώνεται σημαντικά, παρέχοντας ανακούφιση από τους επώδυνους κράμπες που συνοδεύουν την εμμηνόρροια.
Οι μη ορμονικές μέθοδοι αντισύλληψης αποτελούν μια ασφαλή εναλλακτική λύση για όσες γυναίκες δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν ορμονικά αντισυλληπτικά. Αυτές οι μέθοδοι λειτουργούν με φυσικό τρόπο, χωρίς να επηρεάζουν την ορμονική ισορροπία του οργανισμού.
Τα προφυλακτικά αποτελούν τη μοναδική μέθοδο αντισύλληψης που προσφέρει ταυτόχρονα προστασία από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Τα ανδρικά προφυλακτικά είναι ευρέως διαθέσιμα και έχουν αποτελεσματικότητα 98% όταν χρησιμοποιούνται σωστά. Τα γυναικεία προφυλακτικά προσφέρουν στη γυναίκα τον έλεγχο της αντισύλληψης και μπορούν να τοποθετηθούν έως και 8 ώρες πριν τη σεξουαλική επαφή.
Πρόκειται για επαναχρησιμοποιούμενες συσκευές από σιλικόνη που τοποθετούνται στον κόλπο και καλύπτουν τον τράχηλο της μήτρας. Συνιστάται η χρήση τους σε συνδυασμό με σπερματοκτόνα κρέμα για αυξημένη αποτελεσματικότητα. Απαιτείται συνταγή γιατρού για την επιλογή του κατάλληλου μεγέθους.
Τα σπερματοκτόνα περιέχουν χημικές ουσίες που καταστρέφουν τα σπερματοζωάρια. Εφαρμόζονται στον κόλπο πριν τη σεξουαλική επαφή και συχνά χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους φραγμού για αυξημένη προστασία.
Το χάλκινο ενδομήτριο σπείραμα είναι μια μακροπρόθεσμη μέθοδος αντισύλληψης που τοποθετείται από γυναικολόγο και παρέχει προστασία για έως και 10 χρόνια. Το χαλκό δημιουργεί περιβάλλον εχθρικό προς τα σπερματοζωάρια και έχει αποτελεσματικότητα άνω του 99%.
Οι φυσικές μέθοδοι βασίζονται στην παρακολούθηση των σημαδιών γονιμότητας του οργανισμού. Η μέθοδος του ημερολογίου υπολογίζει τις γόνιμες ημέρες με βάση τον κύκλο, ενώ η μέτρηση της βασικής θερμοκρασίας εντοπίζει την ωορρηξία μέσω των μικρών αλλαγών στη θερμοκρασία του σώματος.
Στα ελληνικά φαρμακεία διατίθενται προφυλακτικά διαφόρων μαρκών, σπερματοκτόνα σκευάσματα και θερμόμετρα γονιμότητας. Για διαφράγματα και IUD απαιτείται συνταγή γιατρού και τοποθέτηση από ειδικό.
Η έκτακτη αντισύλληψη αποτελεί μέθοδο έκτακτης ανάγκης που χρησιμοποιείται όταν απέτυχε ή δεν χρησιμοποιήθηκε αντισυλληπτική μέθοδος. Δεν πρέπει να θεωρείται ως τακτική μέθοδος αντισύλληψης αλλά ως λύση έκτακτης ανάγκης.
Το χάπι της επόμενης ημέρας περιέχει ορμόνες που εμποδίζουν ή καθυστερούν την ωορρηξία. Είναι πιο αποτελεσματικό όσο νωρίτερα λαμβάνεται μετά τη μη προστατευμένη σεξουαλική επαφή. Διατίθεται χωρίς συνταγή σε γυναίκες άνω των 18 ετών στα ελληνικά φαρμακεία.
ellaOne: Περιέχει ulipristal acetate και είναι αποτελεσματικό έως 120 ώρες μετά τη σεξουαλική επαφή. Αποτελεί την πιο σύγχρονη επιλογή έκτακτης αντισύλληψης.
NorLevo: Περιέχει levonorgestrel και πρέπει να ληφθεί εντός 72 ωρών από τη μη προστατευμένη επαφή. Είναι το πιο οικονομικό σκεύασμα έκτακτης αντισύλληψης.
Τα σκευάσματα έκτακτης αντισύλληψης λειτουργούν κυρίως εμποδίζοντας ή καθυστερώντας την ωορρηξία. Μπορούν επίσης να επηρεάσουν την κίνηση των σπερματοζωαρίων και την εμφύτευση. Δεν προκαλούν άμβλωση και δεν είναι αποτελεσματικά εάν η εγκυμοσύνη έχει ήδη εγκατασταθεί.
Οι συνηθέστερες παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, εμετό, κεφαλαλγία και κοιλιακό πόνο. Ο επόμενος κύκλος μπορεί να καθυστερήσει ή να έρθει νωρίτερα. Σε περίπτωση εμετού εντός 3 ωρών από τη λήψη, συνιστάται επανάληψη της δόσης.
Επικοινωνήστε άμεσα με γιατρό εάν έχετε σοβαρό κοιλιακό πόνο, εάν ο κύκλος καθυστερήσει πάνω από μία εβδομάδα, ή εάν εμφανίσετε συμπτώματα εγκυμοσύνης. Επίσης, συμβουλευτείτε γυναικολόγο για την επιλογή κατάλληλης τακτικής αντισυλληπτικής μεθόδου.
Τα ορμονικά αντισυλληπτικά μπορεί να προκαλέσουν διάφορες παρενέργειες, οι οποίες συνήθως είναι ήπιες και μειώνονται με το χρόνο. Οι πιο συχνές παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, πονοκέφαλο, ευαισθησία των μαστών, αλλαγές στη διάθεση, αύξηση βάρους και ανώμαλη αιμορραγία μεταξύ των περιόδων. Αυτές οι παρενέργειες εμφανίζονται συχνότερα τους πρώτους μήνες χρήσης και συνήθως υποχωρούν καθώς το σώμα προσαρμόζεται στις ορμόνες.
Αν και σπάνιες, υπάρχουν σοβαρές επιπλοκές που συνδέονται με τη χρήση ορμονικών αντισυλληπτικών. Τα θρομβοεμβολικά επεισόδια, όπως η φλεβική θρόμβωση και η πνευμονική εμβολή, αποτελούν τη σοβαρότερη επιπλοκή. Επίσης, αυξάνεται ελαφρά ο κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου και εμφράγματος του μυοκαρδίου, ιδιαίτερα σε γυναίκες με επιπρόσθετους παράγοντες κινδύνου. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε καπνίστριες άνω των 35 ετών και σε γυναίκες με προδιάθεση για καρδιαγγειακά νοσήματα.
Υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις όπου τα ορμονικά αντισυλληπτικά αντενδείκνυνται απόλυτα:
Ορισμένα φάρμακα μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των αντισυλληπτικών ή να αυξήσουν τον κίνδυνο παρενεργειών. Τα αντιβιοτικά, τα αντιεπιληπτικά, ορισμένα φυτικά σκευάσματα όπως το βαλσαμόχορτο και άλλα φάρμακα που επηρεάζουν τα ηπατικά ένζυμα μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία των αντισυλληπτικών. Είναι σημαντικό να ενημερώνετε τον γιατρό σας για όλα τα φάρμακα και συμπληρώματα που λαμβάνετε.
Πρέπει να διακόψετε άμεσα τη χρήση αντισυλληπτικών και να επικοινωνήσετε με γιατρό εάν παρουσιάσετε οξύ πόνο στο στήθος, δύσπνοια, έντονο πονοκέφαλο, διαταραχές όρασης, έντονο πόνο στο πόδι ή οίδημα, έντονο κοιλιακό άλγος, ή κατάθλιψη. Επίσης, εάν υπάρχει υποψία εγκυμοσύνης ή εάν χρειαστείτε χειρουργική επέμβαση που απαιτεί μακρά ακινητοποίηση, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για προσωρινή διακοπή.
Η επιλογή της κατάλληλης αντισυλληπτικής μεθόδου είναι μια προσωπική απόφαση που πρέπει να βασίζεται σε πολλούς παράγοντες. Η ηλικία σας επηρεάζει την καταλληλότητα ορισμένων μεθόδων, ενώ ο τρόπος ζωής σας καθορίζει την πρακτικότητα της επιλογής. Εάν ταξιδεύετε συχνά ή έχετε ακανόνιστο πρόγραμμα, μπορεί να προτιμήσετε μακράς διάρκειας μεθόδους όπως το ενδομήτριο σύστημα. Η υγεία σας, συμπεριλαμβανομένων χρόνιων παθήσεων, αλλεργιών και οικογενειακού ιστορικού, παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της ασφαλέστερης μεθόδου για εσάς.
Η τακτική παρακολούθηση από ειδικό γυναικολόγο είναι απαραίτητη για όλες τις γυναίκες που χρησιμοποιούν ορμονικά αντισυλληπτικά. Συνιστάται επίσκεψη κάθε 6-12 μήνες για έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, του βάρους και γενικής αξιολόγησης της υγείας. Ο γιατρός μπορεί να εντοπίσει έγκαιρα τυχόν προβλήματα και να προσαρμόσει τη θεραπεία ανάλογα. Επίσης, η τακτική παρακολούθηση εξασφαλίζει ότι η επιλεγμένη μέθοδος εξακολουθεί να είναι κατάλληλη για τις μεταβαλλόμενες ανάγκες και συνθήκες υγείας της γυναίκας.
Η αλλαγή από μια αντισυλληπτική μέθοδο σε άλλη πρέπει να γίνεται υπό ιατρική επίβλεψη για να διασφαλιστεί η συνέχεια της αντισυλληπτικής προστασίας. Η μετάβαση από το χάπι σε άλλη μέθοδο μπορεί να γίνει άμεσα, ενώ η αφαίρεση ενδομήτριων συστημάτων απαιτεί προγραμματισμό. Είναι σημαντικό να μην υπάρξει χρονικό διάστημα χωρίς αντισυλληπτική προστασία, εκτός εάν επιθυμείτε εγκυμοσύνη. Ο γιατρός σας θα σας καθοδηγήσει για τον καλύτερο τρόπο μετάβασης βάσει των συγκεκριμένων μεθόδων που εμπλέκονται.
Ειδικές περίοδοι στη ζωή μιας γυναίκας απαιτούν προσαρμοσμένες αντισυλληπτικές λύσεις. Μετά από χειρουργική επέμβαση, ιδιαίτερα εάν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος θρόμβωσης, μπορεί να χρειαστεί προσωρινή αλλαγή μεθόδου. Κατά τη διάρκεια του θηλασμού, προτιμώνται οι μέθοδοι που περιέχουν μόνο προγεσταγόνο, καθώς δεν επηρεάζουν την παραγωγή γάλακτος. Στην προεμμηνόπαυση και εμμηνόπαυση, οι αντισυλληπτικές ανάγκες αλλάζουν και μπορεί να χρειαστεί διαφορετική προσέγγιση που συνδυάζει αντισύλληψη με ορμονική θεραπεία υποκατάστασης.
Για περαιτέρω πληροφορίες και εξειδικευμένες συμβουλές μπορείτε να απευθυνθείτε στον γυναικολόγο σας, σε κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, ή σε φαρμακεία με εκπαιδευμένο προσωπικό. Στην Ελλάδα λειτουργούν κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού σε δημόσια νοσοκομεία που παρέχουν δωρεάν συμβουλευτική. Επίσης, ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) καλύπτει το κόστος πολλών αντισυλληπτικών μεθόδων. Μην διστάσετε να κάνετε ερωτήσεις στους ειδικούς υγείας - η σωστή πληροφόρηση είναι το κλειδί για την ασφαλή και αποτελεσματική αντισύλληψη.
